Ben Kok, voor velen bekend als boekbinder bij de dagactiviteiten. Al vanaf 1977 werkt hij op Zon & Schild. Tegenwoordig schrijft hij ook. Hij is in de geschiedenis van Zon & Schild gedoken tot nét na de Tweede Wereldoorlog en bracht alles bijeen in een boek. We spreken elkaar op het terras van dagactiviteitencentrum de Boeier. Nieuwsgierige cliënten luisteren mee.

Ben vertelt gepassioneerd: ‘Vroeger wilde ik geschiedenisleraar worden. Het zaadje voor het boek werd geplant in 2018, tijdens een 4 mei-lezing van Anne Marie Schram. Ze eindigde haar toespraak met: opdat we niet vergeten. Voor mij was de geschiedenis nog te onbekend en daarop besloot ik om meer te gaan lezen en onderzoeken.’

Waar ben je begonnen met je zoektocht?
‘In het museum Grombaard. Daar worden de jaarverslagen 1931-1945 bewaard in een archief. Met toestemming van de vrijwilligers ben ik gaan lezen. Naderhand ben ik ook naar het archief Eemland en architectenbureau Van Hoogevest gegaan.’

Hoe kwam je daar terecht?
‘Van Hoogevest is het bureau dat het oude Zon & Schild ontwierp en nu ook betrokken is bij de herinrichting van Hebron en de nieuwbouw. Ik heb aangebeld en mijn vraag voorgelegd. Ze waren ontzettend gastvrij. Ik kreeg toegang tot dozen vol bouwtekeningen, foto’s en krantenknipsels. Carien van Hoogevest was zo enthousiast dat ze ook een mooi en persoonlijk hoofdstuk schreef.’

En toen ben je gaan ordenen?
‘Ik ben vooral gaan lezen. En heb met mijn IPad veel foto’s van pagina’s uit de jaarverslagen gemaakt. Met de trein reisde ik vaak naar Groningen voor mantelzorg van mijn moeder. Ik had dan alle tijd om te lezen en aantekeningen te maken.’

Wat waren mooie ontdekkingen?
‘Poeh, vele. Bijvoorbeeld over sanatorium Hebron. Dat was landelijk het 29e sanatorium waar vrijwillig en in een geopend gebouw patiënten werden opgenomen. In die jaren werd iedereen met een dwangmaatregel opgenomen in de gesloten inrichting Zon & Schild. Weliswaar was Hebron een klasse-afdeling. Voor meestal vermogende mensen, maar in begin jaren dertig was vrijwillige opname een vernieuwing. Ook had ik een  leuke ontmoeting met de bewoners van de ‘enclave’. Het huisje naast/achter de Veste. Dat stukje terrein is nooit van Zon & Schild geweest.’

Wanneer begon je met schrijven?
‘In november 2018 begon ik wekelijks twee middagen te schrijven. Ik was een soort spons. Had zoveel informatie verzameld dat het schrijven vloeiend verliep. In januari 2019 had ik al 10 hoofdstukken geschreven en stonden andere hoofdstukken in de steigers.’

Voor het boek bracht je ook bezoeken aan Wolfheze, Assen en Zuidlaren. Waarom?
‘In de Tweede Wereldoorlog werd Wolfheze, een instelling nabij Arnhem gebombardeerd tijdens operatie Market Garden. Zo’n 250 vrouwen zijn naar Amersfoort gereden voor onderdak in Zon & Schild. In het museum van GGZ Drenthe vond ik veel aanvullende informatie. In Zuidlaren, bij GGZ Lentis kreeg ik advies van een geschiedkundige die betrokken was bij het historisch museum. Hij werd één van mijn meelezers. Ik heb daar gewerkt dus was het een bijzonder om even terug te zijn.’

Vond je ook hulp op Zon & Schild?
‘Zeker! Er waren meelezers onder collega’s en cliënten. De repro afdeling heeft ongelooflijk veel werk verricht bij het uitwerken van teksten, opmaak, digitaliseren en uiteindelijke drukken en binden. Zonder hun inzet was het niet gelukt. De afdeling communicatie, de mensen van het museum, de raad van bestuur en veel oudgedienden. Ik ondervond veel interesse en medewerking tijdens het schrijven en onderzoeken.’

Loop je met deze kennis anders over het terrein?
‘Ja, toch wel. Laatst vlogen er een tijd twee helikopters laag boven het terrein. Ik kreeg een beeld van hoe dat in de oorlog moet zijn geweest. Zo vlak naast de Duitse vliegbasis in Soesterberg en de luchtgevechten van de geallieerde R.A.F. tegen de Duitse Luftwaffe. Dat geweld moet bedreigend en angstig zijn geweest. Ook het herinneringsmonument, waar de jaarlijkse dodenherdenking is, is me meer dierbaar geworden.’

Op 4 mei ligt je boek in de Troefmarkt, je zult wel tijd over hebben?
‘Ik ben vooral opgelucht dat het af is. Er valt natuurlijk nog zoveel meer te vertellen. Ik heb niet geschreven over de medische behandelingen, medicatie, shocktherapie en ziektebeelden. De jaarverslagen geven hierover een indrukwekkend tijdsbeeld. Het was ook een tijd waarin de psychofarmaca nog niet uitgevonden was. Maar als antwoord op je vraag: ik heb dit boek met veel plezier geschreven, het kostte energie maar gaf ook energie. Ik heb gelukkig weer tijd over om te fietsen en mijn hobby’s te doen.’

Hoop je met je boek de geschiedenis een plek te geven?
‘Het boek gaat over de ontstaansgeschiedenis van Zon & Schild. Ik hoop dat een aantal attributen uit het gesloten museum Grombaard bewaard blijven. Ik denk dat de geschiedenis zich goed verbindt met de toekomst. Hoe mooi zou het zijn als in het verbouwde en heringerichte Hebron op creatieve wijze plaats en ruimte ingeruimd wordt voor geschiedenis. Dan vertel je aan toekomstige medewerkers een verhaal waar velen in geïnteresseerd zijn. Ik ben graag bereid hierover in een werkgroep mee te denken.’

Het boek van Ben Kok is vanaf 4 mei verkrijgbaar in de Troefmarkt voor 6 euro. De opbrengst gaat naar de stichting Vrienden van GGz Centraal.