In een tijdperk waarin technologie elke hoek van ons bestaan doordringt, ondergaat de zorgsector een transformatie die de belofte draagt van een gezondere toekomst. Van virtuele consulten tot slimme medische apparaten, digitalisering heeft niet alleen de manier waarop we naar gezondheidszorg kijken veranderd, maar heeft ook de potentie om de kwaliteit van leven te verbeteren. Zo ook de SAM app, die ontwikkeld is voor én door de doelgroep.

In dit artikel gaat Coen Zeeman, Young Executive bij Boer en Croon, in gesprek met Yvette Roke, psychiater bij GGz Centraal, over de SAM (Stress Autism Mate) app: een digitale innovatie die een positief verschil maakt in het leven van veel mensen met autisme. Voor deze app won zij in 2021 de Tenzinger Zorgverslimmer Award.

Wat was voor jou de drijfveer om te starten met het ontwikkelen van een app voor mensen met autisme?
Yvette: Natuurlijk zijn er therapieën en medicaties beschikbaar voor deze doelgroep, maar ik besefte dat twee cruciale factoren de situatie kunnen verergeren: stress en slaap. Door aan een van deze factoren te werken, kunnen we mensen al veel effectiever helpen dan wat we nu wellicht doen. Dit idee zette me aan het denken. Ik dacht: er moet toch een andere benadering zijn dan simpelweg vanuit een spreekkamer vragen: “Hoe gaat het met je?”. Het is een heel lastige vraag om te beantwoorden als iemand je vraagt: “Hoe zijn de afgelopen twee weken voor je geweest?”. Wie kan zich de afgelopen twee weken perfect herinneren, van uur tot uur? Daarnaast hebben we ook nog eens de neiging om negatieve ervaringen beter te onthouden dan positieve, dat is onze psychologische bias.

Daar heb je inderdaad een goed punt. Ik vind het mooi om te zien hoe dit idee vorm kreeg. Hoe heb je dit idee omgezet naar een concreet plan?
Yvette: Ik dacht: Wat als ik met vijftien van mijn cliënten om tafel ga zitten en hen en hun naasten vraag wat ze nodig hebben om zichzelf beter te begrijpen in het dagelijkse leven en beter met stress om te gaan? Vanuit dat punt ontstond een samenwerking en zijn we tot een prototype van de SAM app gekomen.

Het is duidelijk dat de app echt gebaseerd is op input van de doelgroep. Kun je ons wat meer vertellen over de SAM app zelf? En wat waren de belangrijkste doelen bij het creëren ervan?
Yvette: Het voornaamste doel was om een app te ontwikkelen die mensen met autisme zou ondersteunen bij het effectiever omgaan met de stress van het dagelijks leven. Stress is niet altijd negatief, het kan ook positief zijn. De essentie was om mensen met autisme inzicht te geven in hun eigen ‘gebruiksaanwijzing’. Wat gaat goed en wat niet? En op welke momenten gaat het minder goed? Dit creëert inzicht in hun welzijn gedurende de week en vooral tijdens specifieke activiteiten. Ik geloof dat kleine aanpassingen grote positieve gevolgen kunnen hebben. Een voorbeeld hiervan is het tijdstip van boodschappen doen. Uit de app bleek dat een cliënt op bepaalde tijden veel stress ervoer. Door het tijdstip aan te passen, verbeterde dit de situatie aanzienlijk, waardoor de cliënt een gevoel van controle terugkreeg. Het zijn dit soort kleine aanpassingen die samen een grote verandering kunnen teweegbrengen.

De SAM app meet jouw persoonlijke stressniveau door vragen te stellen over jouw ondernomen activiteiten en hoe jij de afgelopen 4 uur hebt ervaren. Hiermee geeft de app inzicht in jouw eigen stress en geeft handvaten om met deze stress om te kunnen gaan.

Dat klinkt zeer effectief. Wat maakt de SAM app zo vernieuwend en innovatief?
Yvette: Wat echt revolutionair is, is dat deze app kijkt naar patronen in stressniveaus. In plaats van te focussen op enkel piekmomenten waarbij de stress heel hoog is (het topje van de ijsberg, de traditionele aanpak), analyseert de app de patronen en trekt daaruit conclusies. We willen de hele ijsberg in kaart brengen. De app sluit goed aan bij de behoeften van de gebruiker en biedt de doelgroep zelf controle over de app. Het krachtige zit hem in het ontdekken en beheersen van dingen die vervolgens tot positieve verandering kunnen leiden. Bijvoorbeeld het voorbeeld van het doen van die boodschappen op een andere tijd. Bovendien is de app wetenschappelijk gevalideerd en ontwikkeld met professionele expertise. Het is gemaakt door cliënten, maar binnen de context van een GGZ-instelling.

Dat is een krachtig aspect van de app, waarbij de gebruiker zelf de regie heeft. Hoe reageren de gebruikers op de app?
Yvette: We hebben dagelijks zo’n 2500 actieve gebruikers, waarvan we zeker positieve feedback ontvangen. We krijgen e-mails waarin mensen aangeven dat de SAM app hun leven heeft veranderd. Mensen hebben inzicht gekregen in momenten van stress en begrijpen nu waar die stress vandaan komt. Natuurlijk is het niet louter positief: sommige mensen vinden bijvoorbeeld de twee dagelijkse meldingen irritant.

We hebben ook onderzoek gedaan naar de effecten. Na één week gebruik van de app, ervaren cliënten 30% minder stress. Daarbij is de zelfredzaamheid bij het omgaan met stress zelfs verdubbeld. Bij gebruik van de app gedurende drie weken hield dit effect gedurende twee maanden aan. Het lijkt erop dat de vaardigheden blijvend worden geleerd en toegepast.

Dat zijn indrukwekkende resultaten en hebben duidelijk een positieve impact. Wat waren de grootste uitdagingen tijdens de ontwikkeling van de app en hoe zijn deze overwonnen?
Yvette: De grootste uitdaging was om mensen mee te krijgen in dit concept. Velen waren initieel sceptisch. Ik kreeg te horen: “Er zijn al zoveel apps, dit is niet nodig, mensen zitten hier niet op te wachten.”

Waren er dan al vergelijkbare apps op de markt?
Yvette: Nee, er bestaan al wel stress-apps, zoals mindfulness apps, maar er was nog geen app die zich specifiek richtte op chronische stresspatronen bij mensen met autisme.
Het was lastig om mensen te overtuigen om te investeren in de ontwikkeling van de app. Ik moest hen ervan overtuigen dat dit een waardevolle investering was, inclusief mijn werkgever. We wonnen een prijs met het prototype van de app en ontvingen subsidies voor onderzoek. De prijs gaf ons erkenning en bouwde onze geloofwaardigheid op. Met de innovatiegelden van mijn werkgever en het vertrouwen dat ze uiteindelijk hadden in het idee, hebben we het uiteindelijk voor elkaar gekregen.

Een hele prestatie! Graag heb ik ook even over digitalisering en innovatie in de bredere zorgsector. Hoe kunnen digitale innovaties de kwaliteit van zorg verder verbeteren?
Yvette: Een interessante vraag. Het biedt cliënten vooral meer keuzevrijheid. Met digitale of hybride zorg kunnen ze zorg ontvangen op een moment en plek die hen het beste uitkomt. Dit kan de behandeling aanzienlijk ten goede komen. De mogelijkheden zijn enorm, als je bedenkt wat digitale hulpmiddelen kunnen bereiken. Het is echter afhankelijk van de cliënt of digitale zorg bij hen past en of ze dit willen. Sommige cliënten vermijden reizen en geven de voorkeur aan digitale zorg, terwijl anderen menselijk contact juist belangrijk vinden. Bovendien moet de zorgverlener de juiste digitale vaardigheden hebben om zorg op een effectieve manier te kunnen leveren.

Wat zijn volgens jou de grootste uitdagingen en obstakels met betrekking tot digitale innovaties in de zorg?
Yvette: In Nederland duurt het volgens mij te lang voordat digitale uitwisseling van patiënten data wordt gerealiseerd. Andere omringende landen zijn hier al verder mee. We werken allemaal met verschillende systemen, wat het complex maakt om deze te integreren. Uiteraard spelen privacywetgeving en -regelgeving hierbij een rol. Er zijn veel obstakels en uitdagingen.

Dit is zeker een belangrijk punt. Tot slot, hoe zie jij de toekomst van digitale innovatie en welke trends verwacht je?
Yvette: Kunstmatige intelligentie is al geruime tijd aanwezig en is momenteel aan een exponentiële groei onderhevig. Hier zullen we nog veel mee te maken krijgen, ook op ethisch gebied. Dit brengt grote uitdagingen met zich mee die goed doordacht moeten worden. Uiteindelijk moet geestelijke gezondheidszorg worden gedigitaliseerd, maar de focus moet liggen op de adoptie en implementatie van deze hulpmiddelen. Slechts 0,3% van de innovaties die door fabrikanten worden ontwikkeld, wordt daadwerkelijk geïmplementeerd. Dat is echt heel erg weinig. Ik denk daarom ook dat de zorg heel wat implementatiekracht kan gebruiken. Bij de SAM-app ligt dat overigens percentage op 10%, wat voornamelijk te danken is aan het feit dat de app is ontwikkeld door en voor de doelgroep.

Dit interview is met toestemming van ‘Boer en Croon’ overgenomen
Met dank aan Coen Zeeman, Young Executive bij Boer en Croon